توسعه‌ی کردستان در ترازوی گفت‌وگو و شفافیت، وعده یا واقعیت؟

مسعود جهانگیری- مدرس دانشگاه

سفر سیزدهمین رئیس‌جمهور، دکتر مسعود پزشکیان، به استان کردستان را می‌توان یکی از مهم‌ترین رویدادهای ماه‌های اخیر در عرصه سیاست داخلی دانست؛ سفری که فراتر از جنبه‌های اجرایی، حامل پیامی اجتماعی و فرهنگی عمیق برای مردمی است که سال‌ها در حاشیه‌ی توسعه مانده‌اند. این سفر را باید نوعی بازگشت دولت به پیرامون تعبیر کرد؛ تلاشی برای گفت‌وگو با مناطق مرزی و کمتر بهره‌مند، و احیای اعتماد اجتماعی میان دولت مرکزی و جامعه‌ی محلی.

کردستان با وجود منابع طبیعی غنی، زمین‌های حاصل‌خیز، ذخایرمعدنی و موقعیت ممتاز تجاری درمرز غربی کشور، هنوز در بسیاری از شاخص‌های توسعه عقب‌مانده است. پرسش کلیدی اینجاست که آیا سفر رئیس‌جمهورمی‌تواند آغازی برای شکستن این چرخه تاریخی باشد؟ پاسخ، به نحوه‌ی مواجهه دولت با ساختارهای معیوب بوروکراتیک و توان جذب بودجه از سوی مدیران استانی بستگی دارد.

کردستان بیش از اعتبار مالی، به مدیریت کارآمد، مشارکت نخبگان محلی و تصمیم‌گیری شفاف نیاز دارد.

واقعیت آن است که در طول دهه‌های گذشته، منابع خدادادی این استان نه در خدمت رشد بومی بلکه درمدار تمرکزگرایی اقتصادی گرفتار شده است. اگر دولت جدید بتواند با تغییر این منطق، به سمت «توسعه از پایین» حرکت کند، کردستان می‌تواند از حاشیه به متن بازگردد. سرمایه‌گذاری در صنایع کوچک، گردشگری فرهنگی، تجارت مرزی و حمایت از کسب‌وکارهای بومی می‌تواند هم اشتغال ایجاد کند و هم حس تعلق اجتماعی را در میان مردم تقویت نماید. این مهم اما تنها در سایه‌ی نظارت اجتماعی و پاسخگویی واقعی مدیران محقق می‌شود.

از منظر جامعه‌شناسی سیاسی، سفررئیس‌جمهور به کردستان تنها یک رویداد اجرایی نیست؛ بلکه آزمونی برای سنجش ظرفیت دولت در گفت‌وگو با تنوع فرهنگی و قومی ایران است. جامعه‌ی کردستان جامعه‌ای پویا، متکثر و درعین حال حساس به بی‌عدالتی است. نگاه انسانی و گفت‌وگو محور دکتر پزشکیان می‌تواند بخشی از شکاف تاریخی میان مرکز و حاشیه را ترمیم کند، به شرط آنکه در مرحله‌ی عمل نیز استمرار داشته باشد.

اما چالش بزرگ‌تر درسطح سیاسی و مدیریتی نهفته است. درطول سال‌های اخیر، گروه‌ها وجریان‌های مختلف سیاسی گاه به جای هم‌افزایی، درگیر رقابت‌های کوتاه‌مدت و سهم‌خواهی شده‌اند. این وضعیت، مسیر توسعه را از مسیر گفت‌وگوی اجتماعی به سمت رقابت‌های جناحی منحرف کرده است. جامعه‌شناسی توسعه به ما می‌گوید که هرگاه نخبگان سیاسی به اجماع حداقلی برای منافع عمومی نرسند، سرمایه اجتماعی از میان می‌رود و فرصت‌های اقتصادی از دست می‌رود. کردستان امروز به چنین اجماعی بیش از هر زمان نیاز دارد.

در کنار این رقابت‌ها، وجود شبکه‌های غیررسمی و افراد سودجو نیز همچنان یکی از موانع جدی توسعه دراستان است. این گروه‌ها، با بهره‌گیری از رانت و روابط غیرشفاف، مانع شکل‌گیری نهادهای مدرن و فساد ستیز شده‌اند. اگر دولت در پی توسعه واقعی است، باید نخست با این چرخه ناسالم مقابله کند و فضا را برای شایستگان و نخبگان واقعی باز نماید.

کردستان امروز در نقطه‌ای ایستاده که هر تصمیم، می‌تواند مسیر آینده‌اش را تغییر دهد. سفردکتر پزشکیان می‌تواند فرصتی تاریخی برای بازتعریف رابطه‌ی دولت و مردم این استان باشد؛ فرصتی برای آغاز گفت‌وگویی جدید بر پایه‌ی اعتماد، عدالت و شفافیت. اما اگر این سفر نیز همچون بسیاری از سفرهای گذشته درحد وعده و شعار باقی بماند، کردستان بازهم قربانی تکرار چرخه‌ی محرومیت خواهد شد.

توسعه درکردستان نه از تهران، بلکه از دل مردم سنندج، بانه، سقز، کامیاران، قروه، بیجار و مریوان آغازمی‌شود؛ ازهمان جایی‌که امید هنوز زنده است و جامعه منتظرعمل به وعده‌هاست.